ALS: Anti Lag System. Performansı önemli oranda (turbo gecikmesi, gaz bırakıp geri almalarda turbonun dolması vs. sorununun önüne geçiyor) arttırıyor ancak turbo ömrünü negatif etkiliyor.
Hakan abi müsadenle detaya ineyim ...
Anti Lag System (ALS)
--------------------------------------------------------------------------------
Yakın zamanda yarış seyretmeye gitmiş olan yada televizyondan detayları kaçırmayacak şekilde izleme alışkanlığı olan arkada$larımız , Ralli araçlarının özelikle bir viraja yaklaşırken girdikleri frenaj esnasında çıkardıkları ‘Çat – Pat' sesleri farketmiş olmalılar. Konunun detayı bilinmediğinde kolaylıkla ciddi bir arıza olarak algılanbilecek ve patlamayı andıran sesler çıkaran sistem, aslında Ralli araçlarının son yıllarda ürettiği en verimli sistemlerden biri : Anti Lag, yani Gecikme Önleyici sistemdir.
Turbo araçların normal beslemeli araçlara göre çok daha fazla güç üretebilmelerinin nedeni, bildiğimiz gibi Turbo ile aracın emme manifolduna, doğal yöntemle emebileceğinden daha fazla miktarda hava basılması ve buna göre de fazla yakıt verilebilmesidir. Bu sayede motorun birim zamanda içine alabileceği hava/yakıt karışımı artacağı için üreteceği güç de suni bir yöntem ile artırılmış olur. Ancak Turbo ünitesinin de kendine göre bazı sıkıntıları vardır : turbonun üretebileceği güç motorun devri arttıkça artar, azaldıkça da azalır – yani düşük devirlerde perfromans düşüktür.
Alt devirlerdeki cansızlık sorunu motorun belli devirlere çıkmadan egzoz ve emme pervanelerini yeterince hızlı döndürememesinden kaynaklanır ve genellikle kullanıcının gaza basmasından belirli bir süre sonra gücü hissetmesine, yani gücün gelmesinde bir ‘gecikme' yaşamasına neden olur. Bu sorun özellikle cadde versiyonu Turbo araçlarda küçük çaplı ve küçük hacimli turboların kullanılması ile çözülmeye çalışılır.
Yarış araçlarında ise maximum beygir gücü, motorun reaksiyon süresinden daha önemli olduğu için büyük boyutlarda turbolar kullanılır. Dolayısı ile yarış araçlarındaki turbo gecikmesi sorunu çok daha büyük olur.
İşte bugünkü konumuz ALS sistemi bu güç gecikmesi sorununu çözmek üzere tasarlanmış bir sistemdir. Sistemin esası, ateşleme anını geciktirmeye, yada yaygın tabiri ile ‘rötara çekmeye', bu noktada da karışımın yanmadan zenginleştirilmesine dayanmaktadır.
Sürücü ayağını gazdan çektiği anda beyin aracın ateşleme avansını büyük ölçüde geciktiriyor, yani hava/yakıt karışımını özellikle ateşlemiyor. Bu sayede sürücü gaza basmadığında yanma odasının içindede patlamamış hava/yakıt karışımının birikmesi sağlanıyor.
Sonunda, tam eksoz subabı açılmak üzere iken ( piston yaklaşık üst ölü noktayı büyük ölçüde geçmiş iken ) buji karışımı ateşlediğinde biriken gazlar, çoktan yanma odasını terketmeye başlamış oluyor ve tam bu noktada yanmaya başlayan gazlar büyük ve anlık bir ısı artışı ile yüksek bir hızla yanma odasından çıkıp eksoz kanalı üzerindeki turbo'nun pervane kanatçıklarına çarpıyor. İşte dışarıdan şiddetli patlamalar şeklinde duyduğumuz Çat – Pat sesleri bu esnada çok sıcak olan eksoz kanallarının çeperlerine çarparak patlayan hava yakıt karışımının çıkardığı seslerden oluşuyor.
Bu sayede sürücü ayağını gazdan çektiği anlarda, yani eksoz basıncının düşmesi gerektiği anlarda bile motorun eksoz tarafında yüksek basınç tutulmuş ve Turbo'nun pervanesinin yavaşlaması önlenmiş oluyor.
..: ALS sistemi nedir ve nasıl görev yapar? :..
Turbo beslemeli motorlarda yaşanan en belirgin sorun "turbo lag"dir. Turbo beslemeli motorlarda ayağınızı gazdan çektiğinizde turbo ile kapanan gaz kelebeği arasında oluşan basıncın turboya ters tepki vererek, basınç üreten pallere yaptığı frenleme sonucunda durma noktasına gelen turbo basınç pallerinin tekrar gaza basıldığında yeniden hızlanma sürecinde oluşan bekleme ve gücün gecikmesi "turbo lag" yani turbo boşluğu olarak nitelenir. Bu boşluk sonucunda turbo palleri de basınç ve ters basınç nedeni ile çabuk yıpranır. Bu olumsuzlukların giderilmesi amacı ile basınç yoluna eklenen "blow-off valve" diye adlandırılan tahliye sistemi, gaz kesildiği anda kapanan gaz kelebeği ile turbo arasında oluşan basınç devamlılığını, kapanan gaz kelebeğinin emme manifolduna giren basıncı engellediği sırada oluşan emme manifold vakumu ile blow-off supabını açtırarak, aradaki basıncı hava filtresinin emme ağzına veya açık havaya tahliye eder. Böylece turbo basınç palleri frenlenmez ve dönme hızı devam eder. Böylece tekrar gaza basıldığında hazır olan düşük bir basınçla araç hızlanırken asıl basınç da kolayca oluşarak aradaki boşluk yani bekleme de minimum seviyelere iner.
Bu turbo boşluğu sorunu yarış otomobillerinde daha da belirgin ve zorlu bir konudur. FIA kurallarına göre tüm araçların motor güçlerinde eşitliği sağlamak amacı ile turbo hava girişlerine konulması gereken restriktör (kısıtlayıcı bilezik) ile turbonun emebileceği hava kısıtlanmış ve motorun yüksek devirlerde kullanılması da böylece engellenmiştir. Grup N araçlarda bileziklerin iç çapı 32 mm, Grup A ve diğer tüm tadilatlı motorlarda bileziğin iç çapı 34 mm olarak kullanılmaktadır. Konu kısıtlama olunca, 3000 d/d civarı turbonun basınç üretmesi ile maksimum kullanılabilen güçlü devirlerin de 5500 d/d gibi oluşması sonrasında blow-off supabı yetersiz kalmış ve ciddi turbo boşluğu sorunları oluşmuştu. Bu sorunu aşma çalışmalarının sonucunda
Toyota, Anti Lag System (ALS) yani boşluk önleme sistemini keşfetmiş ve uygulamıştır.
Anti Lag yani ALS sistemi ayağınızı gazdan çektiğiniz anda motor ateşleme zamanlamasını 40 derece veya daha fazlası ortalamalarnda geciktirir yani rötara çeker. Aynı zamanda da enjektörlerden daha da zengin yakıt püskürtülerek egzoz supabının açılması ile egzoz gazının aşırı yükselen ısısına zengin yakıtın teması ile "after burn" yani gecikmeli zamanlama sonrası yanma, turbo egzoz palleri yönünde patlamalarla oluşarak turbo pallerinin hızını arttırır ve emme yoluna devamlı yüksek turbo basıncını zorlamaya ve gaza tekrar basıldığında da en az 1 bar hazır basıncı sevkederek aracın ani hızlanmasına katkıda bulunur.
